نمودهای سبک زندگی اسلامی در مشاوره زوجین

مشاوره زوجین و ارتباط های یاورانه آنان با یکدیگر به رفتارهای تربیتی می انجامد که می تواند سبک زندگی مطلوب را برای آنان رقم بزند. تحقیقات نشان داده است که مشاوره همسران با یکدیگر بر سبک زندگی زوجین مؤثر است. همراهی و مشارکت فعال افراد به ویژه زوجین در مشاوره با یکدیگر، برای کمک به هم، به مقاومت در برابر فشارها می انجامد و حس نوع دوستی، احساس تعلق و مقبولیت اجتماعی و خانوادگی، حس هدفمندی و تعالی روان شناختی را برای آنان پدید می آورد (پارگامنت، کوهن، و هرب،1990 ). برقراری رابطه عاطفی و حمایت گرانه زوجین که در مشاوره با هم به دست می آورند شرایط تنش زا را در زندگی آنان تغییر می دهد و در سازماندهی هیجان ها و الگوهای میان فردی آنان بسیار سازنده است (هانتر، و ماندر،2016 ). محققان بر این باورند که با مشاوره زوجین زندگی آنان معنی پیدا می کند و این در رضایت زناشویی تأثیر مثبت دارد (کلانتر کوشه، 2012) و باعث می شود اختلالات روان شناختی زوجین کاهش پیدا کرده و سلامت روانی و بهزیستی روان شناختی آنان افزایش یابد (کلافتر، و پسیرا،2012 ).

در پژوهشی علیمردان، باغبان، فاتحی زاده و جلالی (1389) تأثیر فرآیند مشاوره بر کاهش تعارضات زناشویی را نشان داده اند. همچنین مرادی، اسمعیلی، شفیع آبادی و کیامنش (1391) در تحقیق خود ثابت کرده اند که مشاوره در پیشگیری از طلاق مؤثر است به طوری که در یک گروه آزمایشی 16 نفره، 10 نفر از طلاق منصرف شدند. کشاورز افشار، جهانبخشی، نوابی نژاد و ثنائی ذاکر (1390) به این نتیجه رسیدند که روشن ساختن مسائل باعث می شود زوجین درصدد حل مشکلاتشان برآیند و به مسئولیت خویش درقبال همدیگر توجه کنند و رفتار مسئولانه ای را در پیش گیرند. نتایج پژوهش عشقی، بهرامی و فاتحی (1386) نشان داده است که آموزش مشاوره رفتاری-شناختی جنسی زوجین توانسته است اعتماد به نفس جنسی زنان سردمزاج را با بهبود سردمزاجی آنان، افزایش دهد. همچنین شمس مفرحه، شاه سیا، محبی و تبرایی(1389) در پژوهش خود به این نتیجه رسیده اند که مشاوره زناشویی با افزایش سطح اطلاعات و دانش جنسی و بهبود نگرش زوجین نسبت به مسائل جنسی توانسته است در افزایش رضایت جنسی زوجین مؤثر واقع شود. فرحبخش، شفیع آبادی، احمدی و دلاور (1385) استفاده از فنون تغییر نگرش، باورها و شیوه های رفتاری در مشاوره را موجب کاهش ناسازگاری زناشویی دانسته اند. سودانی (1389) در پژوهش خود بر تمرکز بر قابلیت های زوجین برای راه حل مشکلات تأکید دارد. تحقیقات نشان داده است که مشاوره دینی و ارتباط های یاورانه معنوی با افراد به ویژه زوجین، در سلامت روانی آنان مؤثر است (دی سوزا، و رادریگو، 2004) و اعتقاد به خدا و پایبندی زوجین به احکام الهی و اخلاق معنوی از مهمترین عوامل رضایت مندی آنان در زندگی است. همچنین تأکید شده است که مذهب و ازدواج اشکالی از حمایت اجتماعی هستند که به صورت انفرادی بر سلامتی اثر می گذارند و می تواند باعث افزایش سازگاری زناشویی شود (گراهام، 2011). پژوهش ترقی جاه، بهادری خسروشاهی و خانجانی (1395) نشان داد که دین داری با رضایت زناشویی رابطه مثبت و معنی داری دارد. دانش (1389) نیز نشان داد که اجرای مشاوره اسلامی سازگاری زناشویی زوج های ناسازگار را افزایش داده است؛ همچنین مشاوره زوجین در هماهنگ ساختن اهداف زندگی و معنی دادن به زندگی آنان تأثیر داشته است.

با توجه به اینکه تحقیقات نشان داده است آموزش ارتباط های یاورانه به زوجین و عملیاتی کردن آنها در میان خودشان، علاوه بر اینکه در استحکام زندگی مؤثر است، از بروز تنش میان آنان جلوگیری می کند و در صورت اختلاف می توانند با اجرای فنون مشاوره میان خودشان باعث تغییر سبک زندگی زناشویی و حل اختلافاتشات باشند؛ عملیاتی ساختن فنون مشاوره اسلامی توسط همسران، می تواند زمینه نقش هدایتی و تربیتی آنان را در تغییر زندگی به سبک اسلامی، فراهم سازد و با توجه به فرموده قرآن کریم (ر.ک.، بقره: 187) که زوجین لباس یکدیگرند، همانطور که لباس برای بدن نقش پوشش، زینت و حفظ و سلامتی را دارد، زوجین نسبت به یکدیگر در هم درکی، هم حسی، همدلی و سلامت روانی و آرامش روحی یکدیگر نقش دارند (دانش، 1389). براین اساس، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که مشاوره زوجین با یکدیگر و عملکرد تربیتی آنان چگونه باید باشد تا به سبک ز ندگی اسلامی بینجامد؟ در بررسی پاسخ این پرسش به دو سؤال دیگر نیز پاسخ داده شد: اینکه چه توانمندی های روان شناختی زمینه ساز موفقیت های زوجین در ارتباط های یاورانه است؟ و عملکردهای تربیتی که می تواند سبک زندگی زوجین را اسلامی نماید، چه عملکردهایی است؟

مشاوره زوجین

ماهیت مشاوره اسلامی انکشاف ها و هدایت های تربیتی و روان شناختی بین مشاور و مراجع است (ر.ک.، راغب اصفهانی، 1412؛ طریحی، 1375، 3/ 356) که مبتنی بر مبانی، اصول و روش های اسلامی است و شامل کوشش های یاورانه ای است که برای تشخیص و حل مسئله انجام می گیرد و قابلیت ها و توانایی های فرد، عوامل محیطی و موقعیت های زندگی و دیگر واقعیت های مربوط به وی و راه حل های مشکلات شناخته می شود، فرد هدایت می یابد و به رشد می رسد و در زندگی، معقول، تصمیم می گیرد (فقیهی، 1392).

در مشاوره زوجین منطبق با مشاوره اسلامی، زوجین کوشش می کنند با درک مسائل همدیگر و ایفای نقش هدایتی و تربیتی، زندگی مشترک خود را به صورت های مناسب، ساماندهی کنند تا از مشکلات پیشگیری کرده و در شرایط بروز مسئله، به حل آن اقدام نمایند و زندگی را به گونه های بهینه تر مدیریت کنند و موجبات تعالی و سعادت همدیگر را فراهم سازند.

ضرورت مشاوره زوجین

آموزه های اسلامی حاکی از آن است که افراد در مشاوره با یکدیگر، هدایت می شوند (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 480)، عوامل مشکل ساز و امور مخفی و پنهانی آشکار می شود و واقعیت های زندگی، خود را نشان می دهد (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 818) و مشاوره، خوب ترین و محکم ترین تکیه گاه همسران در زندگی محسوب می شود (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 715). با عمل به راهنمایی های مشاور به مجموعه ای از خوبی ها، خیرها و خوشی های مطلوب می توان رسید (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 339). مشاور کسی است که کار هدایت و تربیت را بر عهده دارد و با پرورش توانمندی های فرد، زمینه رشد وی را فراهم می کند (ر.ک.، عروسی حویزی، 1415، 4/ 584؛ حرانی، 1404) و برای زدودن اضطراب و ناراحتی فرد، بسترسازی می کند و او را به راحتی و آرامش سوق می دهد (ر.ک.، آمدی، 1410). با توجه به این آثار مهم مشاوره، زوجین می بایست این نقش را برای یکدیگر ایفا کنند؛ زیرا از اهداف خلقت و زوج آفریده شدنشان، این است که زمینه آرامش همدیگر را فراهم سازند. خداوند برای اینکه زوجین بتوانند این نقش بسیار مهم را درست ایفا کنند، توانمندی های مودتی و رحمتی به آنان اعطا کرده است که با کمک یکدیگر، آنها را پرورش دهند و زمینه آرامش خود و دیگری را فراهم سازند (ر.ک.، روم: 21).

حاکمیت بخشی به مشاوره در زندگی به همراه دیگر مسئولیت های انسان مؤمن، مسیر درست زندگی کردن را هموار ساخته است (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 65) و موجبات زندگی سراسر خیر و سعادتمندانه را فراهم می آورد (ر.ک.، شوری: 32-44) به همین دلیل هیچ فردی از مشاوره بی نیاز نیست (پاینده، 1382). امام موسی بن جعفر (ع) (به دلیل اینکه معمولاً مردها با زنان مشورت نمی کنند) در تشویق مشاوره مردان با همسرانشان، موفقیت زوجین را در تصمیم گیری در امور مهم زندگی مرهون مشاوره دانسته و داستان زن و مرد صالح از بنی اسرائیل را نقل می فرماید:

آن مرد خواب دید که خدا عمرش را نصف کرده، یک نصف در مال و وسعت و نصف دیگر در ضیق و زندگی مشقت. او مخیر شد که اول یکی از آن دو را اختیار کند. گفت: «من زن نیکوکاری دارم که شریک من در زندگی است، با او مشورت می کنم و به شما خبر می دهم». سپس او صبحگاه با همسرش مشورت کرد. همسرش گفت: «نصف اول را اختیار کن و عافیت را ابتدا داشته باش. شاید خدا بعداً به ما رحم کند و نعمتش را بر ما تمام نماید». او در شب بعد در خواب گفت که من نصف اول را اختیار کردم. خدا هم در روزی به او وسعت داد. همسرش به وی گفت: «از این مال به اقوام و نیازمندان، همسایگان و برادرت بده». او هم همچنین کرد. وقتی نصف اول عمر تمام شد، آن مرد همان را که در خواب دیده بود، دوباره دید. به وی گفته شد که خدا از تو تشکر می کند و بقیه عمرت هم در وسعت خواهی بود. (مجلسی، 1403، 14/ 492)

سبک زندگی اسلامی

سبک زندگی، «روش سلوک در حیات فردی و اجتماعی» است و به بیان دیگر، سبک زندگی، مجموعه ای منظم و به هم مرتبط از رفتارهای افراد در زندگی فردی و اجتماعی شان که مبتنی بر یک سری بینش ها و ارزش های برآمده از آنهاست، می باشد (مهدوی کنی، 1390). با این بیان سبک زندگی شامل اموری است که به زندگی انسان، اعم از بعد فردی و اجتماعی، مادی و معنوی مربوط می شود؛ اموری مثل بینش ها، گرایش ها و کنش ها و رفتارها که شامل حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، حقوقی، عبادی و تربیتی است. به طور کلی، به الگوهای رفتاری آحاد جامعه در حوزه های مختلف زندگی اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... که برآمده از بینش و گرایشی خاص است، «سبک زندگی» اطلاق می شود (مشکانی سبزواری، صولتی، و بیاتی، 1392).

سبک زندگی اسلامی نمونه عملی و نقشه راهی است که اسلام برای زندگی بشر ترسیم کرده است، به گونه ای که بینش فرد، گروه و جامعه را نسبت به نظام، هستی، خود، خدا و دیگر انسان ها نشان می دهد و از تمام ابعاد زندگی در راستای هدف آفرینش حکایت دارد و زندگی در دنیا را با زندگی جاوید اخروی مرتبط می سازد. (فقیهی، 1392) براین اساس، سبک زندگی اسلامی همسران این است که زوجین همدیگر را خوب بشناسند، ارتباط محبتی کامل و آرامش بخش با یکدیگر داشته باشند، پاسدار کرامت تکوینی و اختیاری همدیگر باشند، وجود یکدیگر را نعمت خداوندی بدانند، به مسئولیت هایشان در زندگی مشترک لباس عمل بپوشانند، خود را برای یکدیگر آراسته و جذاب نمایند، خویشتن داری را در خود تقویت کنند تا رفتار ناراحت کننده از آنان صادر نشود، خطای یکدیگر را عفو کنند، در ارتقای سلامت روانی و رشد اخلاقی و تقویت دین داری به یکدیگر کمک کنند و زمینه خوشبختی دنیوی و اخروی همدیگر را فراهم سازند.

مشاوره اسلامی و سبک زندگی زوجین

بر اساس مشاوره اسلامی، تلاش های یاورانه زوجین در ایفای نقش هدایتی و تربیتی هر یک نسبت به دیگری ساماندهی می شود. بدین ترتیب زوجین، مهارت های لازم را در این زمینه با خردمندی، تجربه و دوراندیشی به کار می گیرند (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 356)، توانمندی های نگرشی، گرایشی و رفتاری همدیگر را در جهت اهداف عالی زندگی شکوفا می سازند، در چگونه صحیح فکر کردن، به یکدیگر کمک می کنند، با جمع کردن عقل هایشان و به تکامل رساندن تدبیرهایشان، توانایی یکدیگر را به افق های بالاتر می برند، از بروز مشکل در زندگیشان پیشگیری می نمایند، به فکر همدیگر احترام می گذارند، از نعمت عقل همسر و از همه نعمت هایی که خدا در همه زمینه ها به آنان داده است، قدرشناسی می کنند، از کاهش خطا، پرهیز از دوباره کاری و موازی کاری، افزایش امنیت روانی، بهبود بخشیدن به تعاملات انسانی خود و لذت بردن از زندگی، برخوردار می شوند. (فقیهی، 1391) همچنین طیف وسیعی از مسائل مربوط به سبک زندگی که شامل اعتقادات، افکار و فعالیت هایشان در ارتباط با خداوند، خودشان و دیگران است را بر اساس فرهنگ و ارزش های اسلامی بنا می نهند و زمینه های خوشبختی را برای خود و همسرشان فراهم می کنند.

توانمندی های روان شناختی زوجین در ارتباط های یاورانه زندگی

زن و شوهر برای بهینه سازی نقش تربیتی خود نسبت به یکدیگر و ارتقای کارآمدی مشاوره در زندگی باید شایستگی های علمی و اخلاقی را در خویش ارتقا بخشند (ر.ک.، تستری، 1423، ص 51) و مهارت های لازم را در این زمینه کسب کنند. پیچیدگی های زندگانی امروز و پیوستگی هایی که افکار، تمایلات و رفتارها را در زمینه های گوناگون، به هم وابسته کرده است، ضرورت مشاوره گرفتن و مشورت دادن را در متن زندگی همسران بسیار مهم و حائز اهمیت، نموده است. به طور قطع همسرانی که می خواهند در زندگی زناشویی موفق باشند، باید به طور قابل قبولی از ایده ها، بینش ها، خواسته ها و سلایق یکدیگر مطلع شوند که این مهم، در یک فضای صمیمی مشاوره ای و یاورانه میسر خواهد بود. مشاوره به دلیل کاربرد عملی آن، مسئولیت آور است و موجب هوشیاری، افزایش دقت و اعتماد به یکدیگر می شود. هر یک از همسران باید تا حد امکان توانمندی ها و ویژگی های یک مشاور را در خویش پرورش دهند. توانمندی های روان شناختی که زمینه های موفقیت های زوجین را در ارتباط های یاورانه فراهم می سازد، عبارتند از:

اول) هر یک از همسران باید کوشش کنند در جایگاه مشاور، خودآگاه باشند و خود را خوب بشناسند (فقیهی، 1391)، از نقاط قوت و ضعف خود آگاه شوند، افکار، عقاید، بینش ها و باورهای خویش را به طور دایم ارزیابی نمایند، در ارتقابخشی و تصحیح نادرستی ها و رفع نواقص اقدام کنند و تمایلات، احساسات و رفتارهای خویش را بررسی نمایند. همچنین در صدد رفع کاستی ها و ضعف های خویش برآیند تا در فضای مشاوره بتوانند نقش خود را به خوبی و کارآمدی ایفا نمایند.

دوم) هر یک از زوجین بدون هیچگونه پیش شرطی، همسر را برای مشاوره و کمک بپذیرند و با برخورد عاطفی و صمیمی و ایجاد فضای امنیت و مصونیت، به گفتگوی یاورانه با یکدیگر بپردازند.

سوم) همسران باید تمام همت و اندیشه های خود را به کار گیرند تا در ویژگی های شخصیتی و اخلاقی، با هم هماهنگ شوند و در صورت لزوم برای یادگیری مهارت های ارتباطی موفق آموزش ببینند. آنگاه با این هماهنگی، می توانند هدایت زندگی مشترکشان را همانند دو قایق ران، هماهنگ باهم، پارو بزنند و در امواج سختی ها و مشکلات، زندگی را به سلامتی هدایت کنند. خواه ناخواه در این هماهنگی متوجه می شوند که در کوران زندگی باید از برخی امیال و خواسته ها و حقوق خود به خاطر دیگری بگذرند. زوجین باید توانمندی مخالفت با برخی خواسته های فردی را در خود احساس کنند و مهارت گذشت از خود به خاطردیگری را فرا گیرند. ابراز محبت ها، احساسات و عواطف زوجین به یکدیگر نباید فقط به دلیل تمایلات شخصی و خودخواهی باشد، بلکه دیگرخواهی و همسردوستی باید بیشترین عواطف زوجین را نسبت به یکدیگر بر انگیزد.

چهارم) برای کارآمدی مشاوره ، زوجین باید توجه کنند تا مسئله مورد مذاکره، موضوع مشخصی داشته باشد و هر دو متعهد شوند که از شاخه ای به شاخه دیگر نروند و مسائل را با هم خلط نکنند و فضای ذهنی یکدیگر را مشوش نسازند.

پنجم) زن و مرد قبل از مشاوره با یکدیگر، باید خوب فکر کنند و مسئله مورد مشاوره را از همه جوانب مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند و سپس به شور با یکدیگر بنشینند تا اندیشه طولانی آنان بتواند هدایت گر و راه گشا باشد (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 437).

ششم) هر یک از همسران، با توجه به عوامل مشکل ساز در صدد رفع مشکل برآیند و از اینکه عامل بروز مشکل را دیگری قلمداد کنند و مشکل را به گردن یکدیگر بیندازند، پرهیز نمایند. (فقیهی، 1391) زوجین باید نقاط ضعف خود را شناسایی نمایند و بفهمند چه باورها، تمایلات، اعمال سلیقه ها و کارهایی از طرف خودشان منشأ بروز مشکل شده است. آن موارد را به طور روشن بیان کنند و در صدد تصحیح باورهای غیر منطقی، تغییر گرایشات غیر طبیعی و اخلاق های بد خویش برآیند و کاستی ها و نواقص را با رفتارهای عاطفی و عقلانی جبران کنند.

هفتم) زوجین رفتار نادرست خود را توجیه نکنند، بلکه به دلیل چنین رفتاری، از همسر عذرخواهی کنند و بر عکس، رفتار نامطلوب همسر را به صورت معقول و هدایتگرانه توجیه نمایند و از به رخ کشیدن آن بپرهیزند.

هشتم) حسن ظن به همسر خود داشته باشند و آن را به یکدیگر نشان دهند؛ زیرا حسن ظن باعث جلب محبت و تن دادن به گفتگوی صمیمی می شود. (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 641)

نهم) زوجین کوشش کنند صفات منفی مثل جهالت، حماقت، بی خردی، بی شخصیتی، بدگمانی، حرص، ترس، دروغگویی و مانند آن که مشاوره را غیر کارآمد و بلکه زیان آور می سازد را خود دور کنند. (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 745)

دهم) همسران باید مهارت های اخلاقی خویش را تقویت کنند و همیشه خوش رو باشند و مواجهه نیکو با همسر داشته باشند (ر.ک.، مفید، 1413، ص 299). آنها باید بکوشند در طول زندگی، بهترین رفتارها را با هم داشته باشند. پیامبر اسلام (ص) فرمود: «خیرکم، خیرکم لاهله و انا خیرکم لاهلی؛ بهترین شما آدم ها، بهترین شما برای خانواده تان هستید و من بهترین شما برای خانواده ام هستم» (ابن بابویه، 1413، 3/ 555). همان طورکه فرمود: «شرّ الناس الضیّق علی اهله؛ بدترین مردم کسی است که بر همسرش سخت گیری می کند و با رفتارهای غیر اخلاقی اش بر وی، تنگ می گیرد» (محمدی ری شهری، 1391، 4/ 122). در آموزه های دینی، بسیار زیاد بر نیک رفتاری همسران نسبت به یکدیگر، تأکید شده است (ر.ک.، دیلمی، 1412، 1/ 73) و از رفتارهای بد و مخرب که آثار سوء روانی و تربیتی دارد و معصیت خداست، نهی شده است. از امام حسن عسکری (ع) سؤال شد: «...فما سوء العمل؟ قال: معصیه الله عزّو جل؛ رفتارهای بد به چه مفهوم است؟ ایشان فرمود: معصیت پروردگار» (ابن بابویه، 1395، 2/ 615). بنابراین، زوجین موظفند رفتارهایی انجام دهند که یکدیگر را خوشحال کنند (ر.ک.، محمدی ری شهری، 1391، 3/ 462).

یازدهم) همسران در ارتباط مشاوره ای با همدیگر کوشش کنند از کلام بی معنی، لغو و بیهوده، پرهیز نمایند. (ر.ک.، طوسی، 1414، ص 225؛ دیلمی، 1408، ص 301)

دوازدهم) هر یک از همسران دیگری را در جایگاه مشاور عاقل متدین، بپذیرند و از راهنمایی های یکدیگر پیروی کنند و با تکالیفی که همسر مشاور مشخص می کند، مخالفت نکند. حضرت امام صادق (ع) دراین باره می فرماید: استشر العاقل من الرجال الورع، فانه لا یامر الا بخیر و ایاک و الخلاف فان مخالفه الورع العا قل مفسده فی الدین و الدنیا. با عاقل متدین مشورت کن که او غیز از خیر تکلیف نمی کند و از مخالفت کردن با او بپرهیز؛ زیرا فساد در دین و دنیا را به دنبال دارد. (حرعاملی، 1409، 12/ 42) ...و اذا شاورت من یصدقه قلبک فلا تخالفه فیما یشیر به علیک و ان کان بخلاف مراد....وقتی با کسی که مورد قبول توست مشورت می کنی، با او در آنچه به ظاهر علیه تو نظر می دهد، مخالفت نکن، گرچه بر خلاف خواسته ات باشد. (جعفربن محمد، 1400، ص 152)

سیزدهم) همسران در فرآیند مشاوره با یکدیگر نه تنها، باید، از متهم ساختن همدیگر پرهیز کنند، بلکه باید از اظهار نظرها و هدایت هایشان نسبت به یکدیگر تشکر و قدردانی نمایند. امام سجاد (ع) دراین باره می فرماید: و اما حق المشیر علیک فلا تتّهمه... فامّا تهمته فلا تجوز لک اذا کان عندک ممن یستحق المشاوره و لا تدع شکره علی ما بدالک من اشخاص رآیه و حسن وجه مشورته.... حق مشاور بر مراجعه کننده این است که او را متهم نسازد. اتهام نسبت به کسی که او را مستحق مشورت دانسته ای، جایز نیست. بلکه باید از اظهار نظر و حسن پذیرشش در مشاوره تشکر کنی و او را سپاسگزار باشی. (حرانی، 1404، ص 269)

لازم به توجه است که مشاوره های زن و مرد در زندگی خانوادگی تجربه ای برای آنان خواهد شد که می توانند درایت های عقلی خودشان را کمال بخشند و مانع آن شوند که گاه، تحت تأثیر احساسات، به ابراز اندیشه های سست و نسنجیده و بدون ارزیابی مدبرانه، بپردازند؛ زیرا تجربه ها در کنار علم و دانش نیروی عقلانیت را افزایش می دهند و زن و شوهر به خوبی می توانند از تجارب گذشته زندگی استفاده کنند و تدبر و عقلانیت خویش را کامل سازند (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 91). کسانی که تجربه عملی برای مشاوره با یکدیگر دارند، دوراندیشی آنان افزایش پیدا می کند (ر.ک.، آمدی، 1410، ص590) و نظرهای درست تری را ارائه می کنند و ارزش های عقلانی و تدابیر خود را می افزایند (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 388). چنین افرادی به دلیل کثرت تجربه، لغزش هایشان، نیز، کاسته می شود و کمتر فریب می خورند (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 593) و داوری و هدایتشان بهتر و محکم تر از عالمی است که فقط درس خوانده است (ر.ک.، آمدی، 1410، ص 64).

منبع : پایگاه اطلاع رسانی حوزه