یادداشت

قاتل خاموش در کمین است؛ جدی بگیرید مانند کرونا

مرگ بر اثر گاز گرفتگی به «مرگ خاموش» معروف است، که این روز‌ها با رسیدن فصل سرما مدام درباره آن می‌شنویم.

تا هفته پیش خبری از آن نبود، اما با کاهش چند درجه‌ای هوا دوباره بازگشته است، اما این بار شریک جرمی دارد در کنار ویروس کرونا جولان می‌دهد.
هر سال با فرا رسیدن فصل سرما؛ افزایش گرمای منازل و محیط کار امری اجتناب ناپذیر است و با افزایش استفاده از وسایل گرمایشی گازسوز تعدادی از هموطنان با بی احتیاطی و سهل انگاری، در اثر مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن جان خود را از دست می‌دهند.

فوت ۷۸۴ نفر در یک سال

طبق آمار سازمان پزشکی قانونی کشور، در سال گذشته (۹۸) برابر ۷۸۴ نفر در کشور بر اثر مسمومیت با گاز مونوکسید کربن، جان خود را از دست دادند، در حالیکه این آمار در سال ۹۷ حدود، ۷۴۹ نفر بود که نشان از افزایش ۳۵ نفری دارد.
استان‌های تهران، فارس و اصفهان به ترتیب با ۱۳۶، ۶۹ و ۶۲ نفر بیشترین و استان‌های هرمزگان، ایلام و بوشهر به ترتیب با چهار و ۶ نفر، کمترین مورد مرگ ناشی از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن را در سال گذشته داشتند.
یکی از خطر‌هایی که با آغاز فصل سرما سلامت ما را تهدید می‌کند، مسمومیت با گاز CO یا منواکسید کربن است و به همین خاطر آگاهی نسبت به علائم این نوع مسمومیت و راه‌های جلوگیری از آن اهمیت بسزایی دارد.
گاز مونوکسید کربن بی رنگ و بو و سبک‌تر از هوا است که از احتراق ناقص کربن، به دلیل کاهش اکسیژن در محیط به وجود می‌آید و به راحتی منتشر می‌شود و به سرعت تمام فضای محیط را انباشته می‌کند. اگر در محیطی سربسته که راه مناسبی برای ورود هوا نباشد و یک وسیله گاز سوز و شعله‌دار روشن باشد، به سرعت در آن محل گاز مونوکسید کربن تولید و منتشر می‌شود.
این گاز سمی خطرناک از طریق تنفس وارد ریه‌ها می‌شود، به جریان خون می‌رسد و به گلبول‌های قرمز متصل و باعث اختلال در انتقال اکسیژن می‌شود؛ بنابراین افراد با استنشاق این گاز دچار خفگی می‌شوند و جان خود را از دست می‌دهند یا دچار معلولیت‌های ذهنی و روانی ناشی از آن می‌شوند.
بیشترین حد مجاز گاز مونوکسید کربن (co) در محل زندگی انسان ۹PPM است و هرچه میزان آن بیشتر شود ریسک خطر بالاتر می‌رود تا آنجا که اگر این میزان به ۱۶۰۰PPM برسد در کمتر از یک ساعت فرد را از پای خواهد انداخت.

طبق ارزیابی‌های میدانی نیرو‌های امدادی اعزامی به محل وقوع این حوادث به ویژه در گزارش‌های اورژانس ۱۱۵، برای پخش گاز سمی مونوکسید کربن در بدن انسان حدود ۴ تا ۶ ساعت زمان نیاز است، مدت زمانی که بیشتر افراد در خواب هستند و گاز سمی در حال پخش در هوای اتاق است.

علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن

تنگی نفس، سردرد، سرگیجه، تهوع، از دست دادن هوشیاری از مهمترین علائم مسمومیت با مونوکسید کربن است. ضمن اینکه مسمومیت در کودکان سریع‌تر بروز می‌کند.
از آنجایی که نشانه‌های مسمومیت با این گاز بسیار شبیه سرماخوردگی است، بسیاری آن را جدی نمی‌گیرند تا به مرحله بحرانی برسد.
از نخستین نشانه‌های مسمومیت با این گاز، ایجاد حالت ضعف و سستی در بدن و در ادامه سردرد، درد شکمی، سرگیجه، تهوع و استفراغ، ایجاد حالت دوبینی و تنفس‌های سریع و کوتاه است و اگر افراد در این محیط آلوده باقی بمانند؛ در حالت تشنج، بیهوشی و حتی کما قرار می‌گیرند و در نهایت مرگ پدیدار می‌شود.

چه کار باید کرد؟

در برخورد با افراد آسیب‌دیده با این گاز ضمن تماس فوری با نیرو‌های امدادی (آتش‌نشانی و اورژانس) به سرعت فرد مسموم را از محل خارج کنید و به فضای باز منتقل کنید و اگر شدت مسمومیت بالا است آن‌ها را به مراکز درمانی منتقل کنید، سپس در و پنجره‌ها را باز و تمام منابع گازسوز و شعله‌دار محیط را خاموش و حتماً توسط افراد متخصص مسئله را بررسی کنید، منبع تولید و انتشار این گاز را بیابید و نسبت به رفع آن اقدام کنید تا از تکرار آن جلوگیری شود.

چه وسایل مونواکسید کربن تولید کنند

انواع بخاری‌های گازی (بدون دودکش و غیر استاندارد)، شومینه، بسته، آبگرمکن تنور‌های نانوایی، اجاق‌های گازی، کباب پز زغالی، شومینه و نظایر آن از جمله این وسایل است، حتی وسائل نقلیه خودرویی (موتور‌های بنزینی و گازوئیلی) که به مدت طولانی در محیط بسته روشن بمانند، می‌توانند باعث تولید این گاز کشنده شوند، همان گازی که از آن به عنوان قاتل خاموش یا عامل مرگ خاموش یاد می‌شود.

خطر انفجار و آتش سوزی

البته نشت گاز به غیر از خطر مسمومیت، خطر انفجار و آتش‌سوزی را به همراه دارد که با بی‌دقتی در نصب شیلنگ بخاری یا وسائل گاز سوز بروز پیدا می‌کند ضمن اینکه استفاده از وسایل نامناسب و فرسوده این خطر را افزایش می‌دهد.

نکات ایمنی برای نصب بخاری و دودکش‌ها

اگر تخصص و دانشی در نصب و راه اندازی وسایل گازسوز ندارید از افراد حرفه‌ای و با تجربه کمک بگیرید.
برای نصب وسایل جدید بهتر است از نمایندگی مجاز بخواهید تا این کار را برای شما انجام دهند.
اگر قصد استفاده از وسایل قدیمی را دارید، قبل از نصب آن‌ها را از نظر ظاهری و سلامت کامل دستگاه بررسی کنید، در این خصوص شیشه بخاری‌ها بسیار حائز اهمیت است، اگر شکسته یا ترک برداشته است حتماً تعویض کنید.
استفاده از وسایل گرمایشی استاندارد و کنترل و انسداد منافذ مسیر دودکش قبل از راه اندازی بخاری بهترین راه پیشگیری از بروز حوادث مسمومیت به‌شمار می‌رود.
دقت و توجه به داغ بودن دودکش نیز بهترین آزمایش برای کارکرد مناسب دودکش است. اگر لوله دودکش بخاری سرد باشد، به دلیل خارج نشدن محصولات احتراق و گاز‌های سمی از دودکش است و در این صورت باید ضمن رفع نقص، به طور موقت با بازکردن قسمتی از دریا پنجره تهویه در محیط ایجاد کنید. برای اطمینان از ورود هوای تازه به اتاق؛ باز بودن مسیر دودکش را کنترل کنید.
شعله کوچکی مانند شمع روشن کنیم در دهانه لوله خروجی قرار دهیم اگر این شعله به درون دهنه لوله کشیده نشود، دودکش باید اصلاح شود.

شعله زرد خطرناک است

مونواکسید کربن وقتی به درستی می‌سوزد که شعله آبی رنگ باشد. شعله زرد نشانه خطر است.
نصب آبگرمکن و سایر وسایل گازسوز در حمام خطرناک و ممنوع است و به هیچ عنوان نباید دودکش آبگرمکن و هود آشپزخانه از یک لوله یا کانال مشترک عبور داده شود.
از بست‌های مناسب استفاده کنید؛ بست مخصوص گاز، فلزی و پهن است و کارائی لازم را دارد، از بستن سیم یا مفتول به جای بست خودداری کنید، این کار می‌تواند باعث بریده و زخمی شدن شیلنگ و انتشار گاز در محیط شود.
از شیلنگ مخصوص گاز استفاده کنید، این شیلنگ، دو یا چند لایه بوده و فرمول ساخت آن به نحوی است که مقاومت لازم را در برابر عبور جریان گاز در مدت زمان طولانی دارد، اما شیلنگ‌های متفرقه مثل شیلنگ آب این مقاومت را ندارد و پس از مدتی دچار خوردگی و ساییدگی و باعث نشت گاز می‌شود.
حداکثر طول شیلنگ گاز نباید بیش از ۱.۵ متر باشد و برای مواردی که متراژ بیشتری نیاز دارید بهتر است به جای شیلنگ از لوله‌های مسی استفاده کنید. هموطنان برای ایمنی بیشتر باید از لوله‌های فلزی بدون منفذ استفاده کنند، اتصالات لوله‌ها نیز باید محکم باشد و به راحتی جدا نشود.
بعد از نصب، برای اطمینان از عملکرد درست خود، تمام قطعات، بست‌ها و طول شیلنگ گاز را با محلول آب و کف، کنترل کنید و از نداشتن نشت گاز اطمینان حاصل کنید، هرگز برای این کار از شعله کبریت یا فندک استفاده نکنید.
هنگام نصب وسایل گازسوز به ویژه بخاری، اطمینان از باز بودن مسیر دودکش، اهمیت ویژه‌ای دارد، بنابراین نصب کلاهک H در پشت بام ضروری است.

رنگ مطلوب؛ آبی است

رنگ مطلوب شعله بخاری وسایل پخت‌وپز، آبی است و چنانچه رنگ شعله قرمز، زرد یا نارنجی باشد، نشانگر نقص در سوخت رسانی و کمبود اکسیژن در محیط است که سریعاً باید بررسی شود.
اگر رنگ شعله بخاری آبی نباشد، ممکن است هوای کافی به بخاری نرسد و تولید گاز منواکسید کربن کند.
در صورت استفاده از وسایل گرمایشی مانند بخاری و شومینه، نباید تمامی روزنه‌های جریان هوا در منزل و به ویژه اتاق خواب مسدود شود.
از نصب آبگرمکن در حمام، روشن کردن شعله‌های اجاق گاز در آشپزخانه جهت گرم نگه داشتن محیط داخل خانه، باید جدا خودداری شود.
دودکش و اتصالات آن باید از جنس مقاوم و بدون هیچگونه منفذ یا نشتی درسرتاسر آن باشد و شیب لوله‌های افقی در داخل واحد‌ها باید مثبت و روبه بالا و ارتفاع عمودی لوله دربیرون حداقل سه برابر طول افقی آن باشد.
قطر لوله دودکش باید مساوی یا بزرگتر از قطر لوله خروجی دستگاه گازسوز باشد. از قراردادن لوله خروجی بخاری به داخل ظرف آب باید جدا خود داری شود و از به کار بردن وسایل گرمایشی بدون نصب دودکش یا دارای نقص در دودکش جدا خودداری شود.
هیچگاه از چراغ یا بخاری نفتی یا گازی که فاقد دودکش است، درون خانه، به خصوص هنگام خواب نباید استفاده شود. می‌توانید در درون خانه به خصوص در محل خواب‌تان دستگاه هشدار مونوکسید کربن نصب کنید.
افرادی که دچار مسمومیت با این گاز می‌شوند، نباید به محل بازگردند، مگر این که سیستم گرمایشی به خوبی بررسی و نقایص برطرف شود.
در صورت احساس علایم سردرد و سرگیجه و تهوع در مکانی که احتمال وقوع مسمومیت وجود دارد فوراً آن مکان را ترک کنید و به فضای آزاد پناه ببرید و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
در صورت تداوم این علایم برای چند روز متوالی احتمال مسمومیت خفیف با این گاز وجود دارد که بهتر است در این مورد با پزشک خود مشورت کنید.

زمستان سردی در راه است

امسال زمستان سردی پیش‌رو داریم، بنابراین قبل از سرد شدن هوا، با حوصله اقدام به نصب و راه‌اندازی وسایل گرمایشی خود کنید، اگر این کار با عجله صورت می‌گیرد و احتمال بروز خطا بیشتر خواهد شد.