یکی از معیار‌های طبقه بندی محصولات غذایی کارخانه‌ای و صنعتی بر اساس میزان فرآوری صورت گرفته در آن، معیار NOVA است که بر اساس این معیار، محصولات غذایی صنعتی بسیار فرآوری شده (Ultra-processed food)، محصولات آماده و کارخانه‌ای است که در تولید آن از فرآیند‌های شیمیایی استفاده می‌شود، به گونه‌ای که عطر و طعم و بافت غذا‌ها را به گونه‌ای شکل دهند تا مصرف کنندگان را به خود جذب کند.
در فرمولاسیون این محصولات از مواد افزودنی، طعم دهنده ها، شیرین کننده‌های مصنوعی، رنگ‌های طبیعی، امولوسیون کننده‌ها و طعم دهنده‌ها استفاده می‌شود. بر اساس این تعریف، محصولات غذایی در سبد غذایی خانوار‌های ایرانی، همچون نوشابه، آب میوه‌ها و نکتار‌های غیر طبیعی، انواع بیسکوئیت ها، کیک ها، دونات، بستنی ها، شیر‌های طعم دار، چیپس، کراکر، پفک، پیتزا، سوسیس و کالباس، همبرگر‌های غیرخانگی، سس‌های کارخانه ای، انواع شکلات، آب نبات ها، شیرینی‌های آماده، قهوه فوری و کافی میکس جز مواد غذایی صنعتی بسیار فرآوری شده به حساب می‌روند.

محصولات غذایی صنعتی بسیار فرآوری شده، به طور معمول دارای دانسیته بالای انرژی، حاوی قند یا نمک یا چربی بالا، فقیر از نظر ریزمغذی‌ها و فیتوکمیکال‌ها و گاهی حاوی ترکیبات موتاژن (جهش زا) است که به دلیل فرآیند‌های فرآوری در صنعت، از جمله حرارت بالا، تولید می‌گردند. این محصولات، بخش عمده‌ای از تأمین انرژی مورد نیاز در کودکان و نوجوانان را در بر میگیرد. بر اساس مطالعات، بیش از ۵۵ درصد از تأمین کالری دریافتی در روز در انگلیس، کانادا و آمریکا از غذا‌های صنعتی بسیار فرآوری شده است. این رقم در کشور‌های با درآمد متوسط و پایین، در حدود ۱۸ تا ۳۵ درصد کل کالری روزانه را شامل می‌شود.

ترکیبات غیر مغذی در محصولات غذایی صنعتی بسیار فرآوری شده، در صورت مصرف طولانی، زیاد و مستمر، می‌توانند باعث افزایش استرس اکسیداتیو به سلول‌ها و اندام‌ها گردند و یا با کاهش در باکتری‌های مفید دستگاه گوارش، زمینه ساز التهاب و بیماری‌های مزمن مختلف گردند. شواهد و مطالعات متعدد آینده نگر، در کشور‌های مختلف، نشان دهنده اثرات مخرب مصرف بالای محصولات غذایی صنعتی بسیار فرآوری شده بر سلامت انسان و افزایش خطر بیماری‌های مزمن و مرگ و میر‌های ناشی از آن، از جمله چاقی در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان و انواع سرطان هاست. به طور مثال، در یک مطالعه تحقیقاتی روی ۱۲ هزار و ۱۱۳ زن و ۷ هزار و ۷۸۶ مرد ۲۰ تا ۹۱ ساله، افرادی که بیش از ۴ واحد در روز غذا‌های صنعتی بسیار فرآوردی شده مصرف می‌کردند، در مقایسه با افرادی که کمتر از دو مرتبه در روز مصرف داشتند، ۶۲ درصد نرخ مرگ و میر بالاتری در آن‌ها دیده شد. همچنین به ازای مصرف یک واحد بیشتر از گروه غذا‌های صنعتی بسیار فرآوری شده، نرخ مرگ و میر به ازای ۱۸ درصد افزایش یافت. در پژوهشی که در ۱۳۹ دانش آموز ۱۳ تا ۱۹ سال ظاهرا سالم در ایران انجام شد، مشاهده شد که شاخص ادراری آسیب اکسیداتیو به DNA در نوجوانان ایرانی که مقادیر بالاتری از گروه محصولات غذایی بسیار فرآوری شده مصرف می‌کنند، نسبت به افرادی که مصرف پایین‌تر دارند، بالاتر است. شاخص استرس اکسیداتیو DNA، یکی از شاخص‌هایی است که افزایش آن در صورت اصلاح نکردن الگوی غذایی و شیوه زندگی، با افزایش خطر بیماری‌های مزمن همراه است.

با توجه به افزایش شواهد موجود در زمینه آثار مخرب محصولات غذایی فرآوری شده بر سلامت و محیط زیست، توصیه می‌شود که خانواده‌ها و والدین، در سبد و بودجه غذایی خانوار، میان وعده‌های خانگی و غیر صنعتی همچون لقمه‌های غذایی سالم مانند تیکه‌های میوه و سبزی ها، لقمه‌های غذایی سالم و خانگی مانند نان و پنیر و خرما و یا نوشیدنی‌های سنتی همچون دوغ خانگی را جایگزین خرید محصولات غذایی صنعتی بسیار فرآوری شده قرار دهند و با کاهش خرید این محصولات غذایی و سهم آن از سبد کلی خانوار، علاوه بر فرهنگ سازی برای نسل آینده، باعث کاهش هزینه‌های آتی ناشی از درمان و ابتلا به بیماری‌های مختلف در خانواده گردند.

دولت‌ها نیز بهتر است، با تحلیل عوامل اجتماعی مؤثر بر مصرف بالای این محصولات غذایی در گروه‌های سنی مختلف بویژه کودکان و نوجوانان، ارزشیابی و بهبود سیاست‌های مرتبط با آن، برای تأمین محیط‌های غذایی ایمن‌تر و سالم‌تر و قوانین مرتبط با آن، اقدام کنند. تلاش جمعی و همکاری بین بخشی مستمر میان سازمان‌های درگیر، برای ارائه محصولات غذایی سالم، خانگی و غیر صنعتی در محیط‌های غذایی همچون مدارس و فرهنگ سازی در این زمینه توصیه می‌شود.

منبع: خبرگزاری صدا و سیما